Тас жол велоспорты

Тас жол велоспорты - тас төселген жолдарда тас жол велосипедтерімен жарысуды қамтитын велоспорт түрінің бірі. 1896 жылдан бастап олимпиадалық спорт түрі. Велосипед – жазғы спорт түрі, маусым ерте көктемде басталып, күзде аяқталады. Ең беделді жарыстар наурыздан қазанға дейін өтеді.

Тас жол велоспортының тарихы 1868 жылы басталады, алғашқы ірі веложарыс «барлық бір күндік жарыстардың әжесі» – Льеж – Бастонь – Льеж  1892 жылдан бері өткізіліп келеді. Қазіргі кездегі ең танымал және беделді жарыстардың көпшілігі XIX ғасырдың аяғында - ХХ ғасырдың басында пайда болды.

Бұл велоспорттың ең танымал және коммерциялық дамыған түрі. Ол әсіресе Еуропада (Франция, Испания, Италия, Нидерланды, Бельгия, Чехия, Дания, Швейцария, Германия) танымал, мұнда ең маңызды шосседегі велоспорт жарыстары өтеді: аты аңызға айналған классикалық бір күндік жарыстар және Гранд турлар. Сондай-ақ АҚШ, Канада, Ресей және Жапонияда танымал.

Жарыстар топтық жарыстарға және жеке жарыстарға бөлінеді. UCI классификациясына сәйкес веложарыстар сандық белгілері бар әртүрлі санаттарға бөлінеді. 2009 жылдан бастап UCI басқаратын ең жоғары санатты жарыстар ProTour-ға енгізілді, ал гранд-турларды ұйымдастырушыларға тиесілі жарыстар Велосипед монументі сериясын құрады. Барлық жарыстардағы өнер көрсету нәтижелері бойынша велошабандоздар UCI рейтингінде ұпай алады.

ВЕЛОШАБАНДОЗДАРДЫҢ МАМАНДЫҒЫ  

Классик

Классикалық бір күндік жарыстың маманы, ол біркелкі емес рельефті бағындыра алады және аяқтауға жеткілікті күшті сақтай отырып, ұзақ уақыт бойы озған топта бола алады. Көпкүндік жарыстардың кейбір кезеңдерінде жеңіске жетуі мүмкін, бірақ жалпы классификацияда жоғары орындар үшін бәсекелесу үшін қалпына келтіру қабілеті мен тұрақтылығы жеткіліксіз.

Спринтер

Оның үлкен бұлшықет массасы және мәре сызығында өткір серпілісі бар, бірақ кішкентай көтермелеулерде қалып қояды. Күшті спринтерлер велосипедінің күшті орамын және үдеткіш дөңгелегімен мәреге жетуді қалайды, өткір спринтерлер пелотонның басындағы позицияны дербес таңдайды және «жарылғыш» серпілістің арқасында жеңіске жетеді. Кейбір спринтерлер тауға шығуға және сәл төбеде мәреге шығуға жақсы келеді.

Жеке жарыс велошабандозы

Аэродинамикалық отырыс, педальді дұрыс айналдыру және жеткілікті бұлшықет массасы арқасында жеке жарыс велошабандозы жақсы жеке жүріске ие. Ол тауларда тұрақты қарқынмен жүре алады, бірақ шабуылдар кезінде қалып қояды. Бұл шабандоздар жақсы ауысым жасайды және топта ұзақ уақыт бойы өзгермей бірінші орында бола алады, сонымен қатар жалғыз қашуға тырысады. Бірақ олардың негізгі мамандығы бөлек мәресі бар жарыстар.

Тау велошабандозы

Тауға көтерілуде жақсы жүретін жеңіл спортшы. Әдетте тау велошабандоздары асуларды ырғақпен еңсеріп, қарсыластарын түсіруге тырысып, тауда жақсы қалпына келеді. Шабуыл кезінде олар жиі ершіктен көтеріліп, «педальдарда билейді». Бірақ дене салмағы аз болғандықтан, олар қатты бүйірлік жел кезінде жазықта топтан қалып қояды. Тау велошабандоздары жеке жарыс велошабандоздарынан қарағанда жеке жүру қабілеттері нашар.

Шапшаң түсу шебері

Ол техникалық қиын түсулерден сауатты өтуді біледі, соның арқасында төмен қарай шабуыл жасау арқылы үлкен артықшылыққа қол жеткізе алады. Бейтаныс асулардан және ауа-райының қолайсыздығынан сенімді түсе алады. 

Әмбебап

Бірнеше түрлі мамандықтарды біріктіретін велошабандоз. Егер спортшы жалпы есепте жеңіске жету үшін күреспесе, ол басқа профильді кезеңдерде озған топқа кетуге ​​тырысуы мүмкін.

Бас велошабандоз

Көпкүндік жарыстың бас жіктелімінде күресуді мақсат еткен велошабандоз. Бас велошабандоз жеке жарысты жақсы жүретін тау велошабандозы немесе тауда жүре алатын жеке жарыс велошабандозы бола алады. Жалпы есепте жеңіске жету үшін велошабандоз жарыс барысында жақсы қалпына келуі керек.

Грегари

Грегари команда капитанына жұмыс істейді: «дөңгелекте» ертіп жүреді, бәсекелестердің шабуылын ұстайды, техникалық машинадан су мен тамақты тасымалдайды. Ол команданың табысы үшін өз мүмкіндіктерін құрбан етеді. Командада жарыстың шешуші сәтінде қолдау көрсете алатын жақсы грегарлардың болуы оның капитанының жеңісін қамтамасыз ететін маңызды факторлардың бірі болып табылады.

ТАС ЖОЛ ЖАРЫСТАРЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ

Классикалық біркүндік жарыс

Жарыстың бір күнінде классикалық маршрут бойынша (кейде шамалы өзгерістермен) жүретін веложарыс. Бұл жарыстардың көпшілігі көктемде, маусымның басында және күзде, оның соңында өтеді. Бір күндік жарыстың күрделілігі ұзақ қашықтықта (200 км-ден астам), ойлы-қырлы рельефте және жол төсемдерін еңсеру қиындығында (тас төсеу, қиыршық тас немесе жай ғана сынған жол).

Ең танымал классиктер: 

• Италия Милан — Сан-Ремо
• Бельгия Тур Фландрии
• Бельгия Гент — Вевельгем
• Франция Париж — Рубе
• Нидерланды Амстел Голд Рейс
• Бельгия Флеш Валонь
• Бельгия Льеж — Бастонь — Льеж
• Испания Классика Сан-Себастьяна
• Италия Джиро ди Ломбардия
• Франция Париж — Тур

Критериум

Әдетте қала шегінде өткізілетін бір күндік айналым жарысы. Ең танымалдары - жарқын спортшылардың қатысуымен маусымның басты веложарысы Тур де Франс аяқталғаннан кейін өткізілетін критериумдар.

Тарихи тұрғыдан алғанда, критериум сөзі француздық «Критериум Дофине» көпкүндік жарысының атауында бар, бұл жарыс критериум емес.

Көпкүндік веложарыс

Бірнеше күннен бір аптадан астам уақытқа созылатын кезеңдерден тұратын веложарыс. Көпкүндік жарыста жеңістер жалпы есепте және жеке кезеңдерде ойналады, әдетте басқа классификациялар бар. Бір күндік жарыстардан айырмашылығы, велошабандоздар күштерін барлық кезеңдерге бөлуі керек.

Ең танымал көпкүндік веложарыстар: 

• Франция Париж — Ницца
• Италия Тиррено — Адриатико
• Испания Тур Страны Басков
• Франция Критериум Дофине
• Флаг Швейцарии Тур Швейцарии
• Испания Вуэльта Каталонии
• Германия Тур Германии
• Бенилюкс Энеко Тур

Гранд турлар

Гранд Тур – велоспорттағы ең беделді жарыс түрінің бірі, оны жеңу кез келген басқа жарыстардағы (соның ішінде Әлем чемпионаттары мен Олимпиадалардағы) табысқа қарағанда жоғары бағаланады.

Бұл әртүрлі профильдегі 21 кезеңнен және екі күндік демалыстан тұратын үш апталық көпкүндік жарыс. Жалпы классификациядан басқа, тау, спринт және командалық классификациялар, сондай-ақ осы нақты жарысқа тән кейбір басқалар ойналады. «Корольдік» тау кезеңдері мен жеке жарыс жалпы есепте шешуші болып табылады, соңғы жеңіс үшін спортшы да жарыстың үш аптасында жақсы қалпына келуі керек.

Гранд Тур топтық кезеңмен аяқталса, ол «достық кезеңіне» айналады. Бұл кезеңде велошабандоздар көп жағдайда бір-бірімен әңгімелесіп, тыныш қарқынмен жарысады. Күрес қаланың соңғы айналымдарында, спринт мәресі ойналғанда ғана басталады. «Достық кезеңіндегі» озған топтар жиі жеңе бермейді.

Гранд турлардың үшеуі ғана бар, олардың барлығы Франция, Италия және Испанияның жолдарында маусымның ортасында өткізіледі: 

• Франция Тур де Франс (шілде айында өткізіледі, 1903 жылдан бастап)
• Италия Джиро д’Италия (мамыр айында өткізіледі, 1909 жылдан бастап)
• Испания Вуэльта Испании (қыркүйек айында өткізіледі, 1935 жылдан бастап; 1995 жылға дейін көктемде өткізілетін)

КӨПКҮНДІК ЖАРЫС КЕЗЕҢДЕРІНІҢ ТҮРЛЕРІ 

Пролог

Көпкүндік жарыстың бірінші кезеңіне дейін бөлек сөресі бар қысқа жарыс (әдетте 10 км-ге дейін). Қашықтық өте қысқа болғандықтан, прологта жалпы есепте үлкен артықшылыққа қол жеткізу мүмкін емес. Жеңіс, әдетте, жеке жарыс велошабандозына емес, осы нақты түрдегі маманға беріледі. Жеке және командалық прологтар бар.

Бөлек сөресі бар уақытқа жарыс  

ITT (ағылш. Individual time trial) – қатысушылар белгілі бір аралықпен бір-бірден жарысты бастайтын жарыс. Мұндай кезеңдерде әдетте арнайы жеке жарысқа арналған велосипедтері және аэродинамикасы жақсырақ жабдықтың басқа элементтері қолданылады. Велосипедші алдынан шыққан қатысушыға жетіп алған жағдайда, ереже бойынша топқа бірігуге және «дөңгелекке отыруға» тыйым салынады.

Кәдімгі бөлек сөресі бар жеке жарыстардан басқа бөлек сөресі бар тау жарыстары болады. Мұндай кезеңдерде топтық жарыстарға арналған велосипедтер пайдаланылады, ал тауда жақсы жүретін шабандоздардың жеңіске жету мүмкіндігі бар. Тегістік те, таулы жеке жарсытар да, әдетте, жалпы классификациядағы күрестің шешуші кезеңдері болып табылады.

Бөлек сөресі бар уақытқа командалық жарыс

TTT (ағыл. Team time trial) – командалар толық құрамда жарысатын бөлек сөресі бар жарыс. Гранд-турларда барлық команда мүшелерінің жалпы уақыты бесінші мәреге жеткен шабандозға сәйкес есептеледі, қалып қойған велошабандоздар қосымша кешігу алады. Бұл кезеңдегі жеңісті жеке сөремен жарыстарда бірнеше мамандары бар жақсы игерілген команда жеңе алады. 

Спринттік кезең

Кезеңге ең аз тегіс емес рельеф кіреді, соның арқасында пелотон озу тобына оңай кете алады және ешкім екінші қарқынмен шабуыл жасай алмайтындай қашықтықтың соңғы километрлерінде жоғары жылдамдықты сақтай алады. Мұндай кезеңдердің барлығы дерлік топтық спринтпен аяқталады, қолайсыз ауа-райы жағдайлары немесе пелотонда үлкен бітелу озып кетуге мүмкіндік береді.

Қатты қарсы жел болған жағдайда, жалпы классификацияда жоғары орындарға таласатын командалар қарқынын арттыруға тырысуы мүмкін, соның салдарынан топ бірнеше эшелонға бөлінеді. Артта қалып қойған шабандоздардың жалпы есепте артта қалу қаупі бар. Сондай-ақ спринт командалары бәсекелестерін жарыстан шығару үшін эшелондарды пайдаланады.

Қиылыспалы кезең

Кезең профилінде көптеген категориялық емес көтерілістер мен мен төменгі санаттағы төбешіктер бар, осылайша Арден классикасын еске түсіреді. Бұл кезеңдегі озып кету жеңіске жеткізу мүмкіндігін арттрады, бірақ жалпы топтан спринттің мүмкіндігі де бар. Егер озған топ болса, жеңіске әдетте классикалық бір күндік маман жетеді.

Тау кезеңі

Ол жоғары санаттағы бір немесе бірнеше көтерілістерді қамтиды және төбешікпен, төмен қарай немесе аңғармен аяқталуы мүмкін. Мұндай профильде жалпы есепте үлкен артықшылыққа ие болу қиын. Егер кезең алқапта аяқталса, озған топтан қалып қалған шабандоздар топты төмен қарай жүргенде қуып алуға мүмкіндік алады, тіпті кейбір спринтерлер пелотонға оралуы мүмкін. Кезеңдегі жеңісті әдетте озған топтың велошабандоздары алады.

«Корольдық» тау кезеңі  

«Корольдік» тау кезеңдеріне бірінші және ең жоғары қиындық санатындағы көптеген көтерілістер кіреді. Олар міндетті түрде жоғары көтерілуден кейін немесе техникалық қиын түсуден кейін аяқталады. Әдетте, мұндай кезеңдер жалпы классификацияда, сондай-ақ үздік тау шабандозының турнирлік кестесінде шешуші болады.

Соңғы көтерілулерде пелотон қатты електен өтеді, тек жалпы есептегі фавориттер тобы мен мықты тау велошабандоздары алда қалады, озған топтағы шабандоздардың көпшілігін қуып жетеді. Мәре сызығында қатысушылар арасындағы алшақтық өте үлкен, ал алыста қалып келе жатқан велошабандоздардың уақыт шегіне кірмеу қаупі болады. Бұл кезеңдегі жеңіс кез келген велошабандоздың мансабындағы басты жетістіктердің бірі болып саналады.